Υμνολογική προσέγγιση της Θεολογίας των Θεοφανείων και οι υμνογράφοι της Εορτής.

Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

Τα Θεοφάνια (ή Θεοφάνεια) είναι μεγάλη ετήσια χριστιανική εορτή της ανάμνησης της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων). Το όνομα προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές. Η εορτή των Θεοφανίων λέγεται επίσης και Επιφάνια και Φώτα (ή Εορτή των Φ Το πότε καθιερώθηκε να εορτάζεται η μνήμη του γεγονότος της Βάπτισης του Ιησού δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα. Φαίνεται όμως ότι αναφάνηκε πολύ νωρίς στη πρώτη Εκκλησιά των Χριστιανών. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (Στρωμ. βιβλ. α΄) αναφέρει πως κάποιοι αιρετικοί, οι περί τον Βασιλείδη γνωστικοί στις αρχές του Β΄ αιώνα εόρταζαν την ημέρα της Βάπτισης του Κυρίου «προδιανυκτερεύοντες» και ότι η εορτή αυτή γινόταν κατ΄ άλλους μεν στις 6 Ιανουαρίου, κατ΄ άλλους στις 10 Ιανουαρίου.
Σύντομα ιστορικά στοιχεία για την καθιέρωση της εορτής.
Κατά δε τον 3ο αιώνα η εορτή φαίνεται κοινότατη σε όλη την Χριστιανική Εκκλησία. Έτσι ενώ ο Gieseler ( Kirchengeschichte I ,376) δέχθηκε ότι πρώτοι οι Βασιλειδιανοί καθιέρωσαν την εορτή των Θεοφανίων ο Neander (Kirchengeschichte I 386) θέτει το ερώτημα: πως από «αιρετικούς» το δέχθηκε η Εκκλησία;
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται και περιγράφει την εορτή ως αρχαία πανήγυρης μάλλον στην Αντιόχεια τη Μεγάλη, και ότι από εκεί την παρέλαβαν οι Γνωστικοί Βασιλειδιανοί… Κατά δε τις Αποστολικές Διαταγές (η΄ 38) η εορτή των Επιφανείων «ήγετο δια το εν αυτή ανάδειξιν γεγενήσθαι της του Χριστού θεότητος».
Με τη λήξη του 3ου αιώνα προστέθηκε και άλλη έννοια στον εορτασμό αυτό που άρχισε να πανηγυρίζεται και ως ημέρα της «εν σαρκί» φανερώσεως του Κυρίου. Ούτως και στην Αλεξάνδρεια κατά τον Κασσιανό, και στη Κύπρο κατά Επιφάνιο. Από της εποχής λοιπόν αυτής άρχεται, κατά το πιθανότερο, και ο εορτασμός των Χριστουγέννων.
Κατά τον 4ο αιώνα η εορτή των Θεοφανίων γιορτάζεται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την ανατολική Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, απ΄ όπου και το όνομα «Τα Φώτα», εορτή «των Φώτων» (Γρηγόριος Ναζιανζηνός λόγος 39, Αστερίου Αμάσ. Λόγος εις «εορτών των Καλανδών»).
Στη Δύση τα Θεοφάνια απαντώνται στα μέσα του 4ου αιώνα, αλλά από της εποχής αυτής φαίνεται στη Ρωμαϊκή Εκκλησία και άλλη μια εορτή αφιερωμένη στη κατά σάρκα Γέννηση του Ιησού στις 25 Δεκεμβρίου. Όταν πλέον καθιερώθηκε αυτή η ημερομηνία για τα Χριστούγεννα σε όλο τον Χριστιανικό κόσμο έγινε και ο διαχωρισμός της εορτής των Φώτων στις 6 Ιανουαρίου, στα μέσα του 6ου αιώνα.


Η Υμνολογία της εορτής και οι υμνογράφοι.
Τα προεόρτιά της αρχίζουν την επομένη της πρωτοχρονιάς, την 2α  Ιανουαρίου. Μέσα στην προπαρασκευαστική αυτή περίοδο ευρίσκεται και η «Κυριακή προ των φώτων». Και αυτή εντάσσεται μέσα στην προεόρτιο λειτουργική ετοιμασία. Στα αναγνώσματα της θείας λειτουργίας της Κυριακής αυτής ακούμε την «Αρχή του Ευαγγελίου Ιησού Χριστού, Υιού του Θεού» από τον πρόλογο του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου, που αφηγείται την εμφάνιση του Προδρόμου στην έρημο του Ιορδάνη, το κήρυγμά του και την προφητεία του περί του Χριστού. Ο Ιωάννης εβάπτισεν «εν ύδατι», ο «ισχυρότερός» του όμως, που έρχεται «οπίσω» του, θα βαπτίσει τον λαό «εν Πνεύματι αγίω» (Μάρκ. 1, 1-8).
Στην τετραήμερο προεόρτιο περίοδο, από της 2ας μέχρι της 5ης Ιανουαρίου στοιβάζονται οι κανόνες, τα τριώδια και τα άλλα προεόρτια ιερά άσματα. Εχομε και εδώ την «Μεγάλη Εβδομάδα» των Φώτων, όπως την είδαμε και στα Χριστούγεννα, με την διαφορά ότι ο χρόνος της προπαρασκευής εδώ είναι μικρότερος, λόγω της παρατάσεως των μεθεόρτων των Χριστουγέννων μέχρι της 31ης Δεκεμβρίου και της εορτής της Περιτομής του Χριστού της 1ης Ιανουαρίου. Και πάλι η επίδραση των ακολουθιών της Μεγάλης Εβδομάδος είναι έκδηλη, λόγω ακριβώς της προσπάθειας παραλληλισμού της εορτής των Θεοφανείων προς το Πάσχα. Και πάλι η προπαρασκευή κορυφώνεται την παραμονή με την λαμπρά ακολουθία των μεγάλων ωρών και του μεγάλου εσπερινού της εορτής.
Τα μεθέορτα εξάλλου παρατείνονται επί οκτώ ημέρες μετά την εορτή, με τρεις ημέρες ιδιαιτέρως εξαιρούμενες, την επομένη των Θεοφανείων με την εορτή της Συνάξεως του Προδρόμου και Βαπτιστού του Χριστού, 7η Ιανουαρίου, την «Κυριακή μετά τα Φώτα», και την τελευταία ημέρα της εορτής, την απόδοση της 14ης  Ιανουαρίου, κατά την οποία ψάλλεται και πάλι ολόκληρη η ακολουθία της εορτής.

«Η υμνογραφία της εορτής των Θεοφανείων είναι απαράμιλλου κάλλους. Σ’ αυτήν περιλαμβάνονται έργα διασήμων αρχαίων υμνογράφων από τα λαμπρότερα της υμνογραφίας της Εκκλησίας μας.  Στην ακολουθία του όρθρου της ημέρας της εορτής στους ειρμούς του πρώτου κανόνος, ποίημα του Κοσμά επισκόπου Μαϊουμά, του β´ ήχου, που ψάλλονται και ως καταβασίες στο τέλος των ωδών, συνδυάζονται κατά ένα θαυμαστό τρόπο τα θέματα της κάθε μιας ωδής προς το θέμα της εορτής: Η διάβαση της Ερυθρός Θαλάσσης και η διά του ύδατος σωτηρία του λαού· ο από τον παντοδύναμο Θεό στηριγμός της ταπεινής Άννας και η συντριβή του δράκοντος στο ύδωρ του βαπτίσματος· η προφητική φωνή του Αβακούμ και η φωνή του βοώντος εν τη ερήμω Βαπτιστού· το ειρηνικό κήρυγμα του Ησαΐα και το σωτήριο για τον Αδάμ έργο του ειρηνοποιού Χριστού στον Ιορδάνη· ο θρήνος «εν θλίψει» του Ιωνά και το κήρυγμα της μετανοίας του Προδρόμου· η δρόσος της καμίνου της Βαβυλώνος το άυλο πυρ που δέχθηκαν τα ρείθρα του Ιορδάνη και η υμνολογία της Μητέρας του βαπτισθέντος. Όλα αυτά, Παλαιά και Καινή Διαθήκη, τύπος και αλήθεια, συμπλέκονται σε μία υπερκόσμια συζυγία».(Ι.Φουντούλης)
Οι υμνογράφοι της εορτής είναι:
1.Συμεών ο Λογοθέτης.Δημιούργημά  του είναι το ψαλλόμενο στα απόδειπνα Τριώδιο ποίημα.Τω την άβατον ,κυμαινομένην θάλασσαν….
2.Ανδρέας ο Ιεροσολυμίτης.Έργα του είναι.
-Στιχηρά ιδιόμελα και το δοξαστικό του Εσπερινού  της 2ας Ιανουαρίου
-Το δοξαστικό του Εσπερινού 4^ης Ιανουαρίου (Φαιδρά μεν η παρελθούσα Εορτή,
ένδοξος η παρούσα ημέρα….)
-Το Ιδιόμελο των αίνων της Εορτής. «Ο περιβάλλων τον ουρανόν εν νεφέλαις,ρείθρα περιβάλλεται σήμερα τα Ιορδάνεια…..»
3.Ιωσήφ ο υμνογράφος.Είναι ο δημιουργός των προεορτίων κανόνων του όρθρου
2ας , 4ης και 5^ης  Ιανουαρίου.
4.Θεοφάνης υμνογράφος του οποίου ποιήματα  είναι:
Α.Τα τροπάρια των αίνων της 2^ας Ιανουαρίου
-Αι Αγγελικαί προπορευονται δυνάμεις ……
-Στόμασιν αγνοίς και ψυχαίς κεκαθαρμένες ….
-Μέγα και φρικτόν το Μυστήριον υπάρχει……
-Άνθος εκ Δαυίδ ανατείλας της Πσρθένου….
Β.Ο προεόρτιος κανόνας του όρθρου της 4^ης Ιανουαρίου.
Γ.Το δοξαστικό του Μ.Εσπερινού της Εορτής.(Τον εκ Παρθέου Ήλιον,βλέπων ο εκ στείρας Λύχνος φαεινός…..).
Δ.Το Ιδιόμελον του Όρθρου της Εορτής .(Θεός Λόγος επεφάνη εν σαρκί,τω γένει των ανθρώπων….)
5.Γερμανός Κων/πόλεως,του οποίου έργα είναι:
Α. Τα στιχηρά των αίνων της 2ας Ιανουαρίου:
-Φαιδροτέρα ηλίου γέγονεν η παρελθούσα εορτή….
-Ετοιμάζου Ιορδάνη ποταμέ….
-Αγαλλιάσθω η  έρημος του Ιορδάνου….
Β.Το δοξαστικό του Εσπερινού 5^ης Ιανουαρίου(Ετοιμάζου Ιορδάνη ποταμέ…)
Γ.Τα στιχηρά ιδιόμελα των αίνων της εορτής
-Φώς εκ φωτός έλαμψε τω κόσμω…
-Πως σε Χριστέ δούλοι τον Δεσπότην αξίως τιμήσωμεν…
-Σύ ο εν Ιορδάνη βαπτισθείς ο Σωτήρ ημών…
-Το αληθινόν φώς επεφάνη……
6.Βυζάντιος .Έργα του είναι:
Α .Το Στιχηρό των αίνων 2ας Ιανουαρίου. «Αγαλιάσθω η έρημος του Ιορδάνη…..
Β. Το δοξαστικό αποστίχων εσπερινού 3^ης Ιανουαρίου) «Εν Ιορδάνη ποταμώ ,Χριστός ο Θεός ημών ,μολεί προς βάπτισμα….
7.Ανατόλιος .Ποιήματά του είναι:
Α. Δοξαστικό όρθρου 2ας Ιανουαρίου.(Ιωάννη Βαπτιστά… -Σήμερον η κτίσις φωτίζεται…..(Λιτή της Εορτής)
Β.Απόστιχα Στιχηρά Ιδιόμελα του Μ.Εσπερινού της Εορτής.
-Εν Ιορδάνη ποταμώ,ιδών σε ο Ιωάννηςπρός αυτόν ερχόμενον…
-Είδοσάν σε ύδατα ο Θεός,είδοσάν σε ύδατα και εφοβήθησαν….
-Σήμερον ο ουρανού και γής Ποιητής,παραγίνεται σαρκί εν Ιορδάνη….
Γ.Το δοξαστικό των αίνων της εορτής «Νάματα Ιορδάνεια περιεβάλλου Σωτήρ….» καθώς και το επόμενο «Σήμερον ο Χριστός εν Ιορδάνη ήλθε βαπτισθήναι…»
8.Ιωάννης μοναχός.Σε αυτόν αποδίδονται τα παρακάτω:
Α.Το δοξαστικό του Εσπερινού της 3^ης Ιανουαρίου. Ω του παραδόξου θαύματος…
Β.Τα στιχηρά ιδιόμελα του Μεγάλου Εσπερινού της εορτής
-Τον φωτισμόν ημών…
-Του Λυτρωτού ημών….
-Τα Ιορδάνεια ρείθρα, σε την πηγήν εδέξατο…
-Σώσαι βουλόμενος,τον πλανηθέντα άνθρωπον, ουκ απηξίωσας δούλου μορφήν ενδύσασθαι…..
-Υπέκλινας κάραν τω Προδρόμω…(δοξαστικό Εσπερινού).
Γ.Το δοξαστικό της Λιτής της εορτής.(Κύριε,πληρώσαι βουλόμενος ,ά ώρισας απ΄αιώνος,από πάσης της κτίσεως ,λειτουργούς του μυστηρίου σου έλαβες……
9.Σωφρόνιος Πατριάρχης Ιεροσολύμων.Σε αυτόν αποδίδονται τα τροπάρια της ακολουθίας του Μ.Αγιασμού
-Φωνή Κυρίου επί των υδάτων…
-Σήμερον των υδάτων αγιάζεται η φύσις…
-Ως άνθρωπος εν ποταμώ…
-Προς την φωνήν του βοώντος εν τη ερήμω.Ετοιμάσατε την οδόν του Κυρίου….(δοξαστικό Μ.Αγιασμού).
-Η Ευχή  του Μ.Αγιασμού «Τριάς υπερούσιε, υπεράγαθε, υπέρθεε,παντοδύναμε……
10.Κοσμάς μοναχός.Σε αυτόν αποδίδονται τα εξής:
-Τα στιχηρά ιδιόμελα της Λιτής (Ο αναβαλλόμενος φώς ως ιμάτιον….Σε τον εν Πνεύματι και πυρί καθαίροντα την αμαρτίαν του κόσμου……Δεύτε μιμησώμεθα τας φρονίμους Παρθένους…..Βαπτίζεται Χριστός και άνεισιν εκ του ύδατος…..Έτρεμεν η χείρ του Βαπτιστού…..
-Ο κανόνας της Εορτής του οποίου η ακροστιχίδα είναι:Βάπτισμα ρύψις γηγενών αμαρτάδος.(Βυθού ανεκάλυψε πυθμένα…..)
11.Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.Ποίημα του οποίου είναι ο Ιαμβικός κανόνας της εορτής «Στείβει θαλάσσης ,κυματούμενον σάλον…..»
12.Αγιος Ρωμανός ο Μελωδός στον οποίο αποδίδεται το Κοντάκιον «Επεφάνη σήμερον τη οικουμένη…».

Η Θεολογική σημασία της Βάπτισης του Χριστού σύμφωνα με ταυμνογραφικά κείμενα της Εορτής.

Το γεγονός της Βαπτίσεως του Κυρίου ενέχει τεράστια θεολογική σημασία. Σύμφωνα με την βιβλική διήγηση όταν ο Χριστός έγινε τριάντα ετών και προκειμένου να βγει στο δημόσιο βίο Του πήγε στην έρημο του Ιορδάνη προκειμένου να λάβει το τυπικό βάπτισμα της μετανοίας από τον τίμιο Πρόδρομο. Στα μέρη εκείνα ο μέγας προφήτης Ιωάννης κήρυττε με αφάνταστη τόλμη και παρρησία τη μετάνοια, ώστε να υποδεχτούν οι άνθρωποι καθαρμένοι τον ερχόμενο Σωτήρα. Συνέρεαν κοντά του μεγάλα πλήθη για να ακούσουν τον διαπρύσιο και ελπιδοφόρο κήρυκα. Αυτός τους έβαζε στα νερά του Ιορδάνη, όπου εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους. Ήταν μια καθαρά συμβολική πράξη. Όπως έτρεχε το γάργαρο νερό και καθάριζε τους σωματικούς ρύπους κατά τον ίδιο τρόπο η εξομολόγηση και μετάνοια καθάριζε την ψυχή του βαπτιζομένου.
Ο Κύριος προκειμένου να δείξει ως άνθρωπος σεβασμό στην ανθρώπινη παράδοση δέχτηκε να λάβει το τυπικό βάπτισμα του Ιωάννη, χωρίς ουσιαστικά να το έχει ανάγκη, διότι ήταν απόλυτα αναμάρτητος. Αυτό θα τον διευκόλυνε στο μεγάλο δημόσιο απολυτρωτικό έργο που θα άρχιζε κατόπιν. Ο Ιωάννης θεωρούνταν μεγάλος προφήτης από το λαό. Η υπόδειξη του Ιησού από αυτόν ως «Αμνού του Θεού, του αίροντος την αμαρτίαν του κόσμου» (Ιωάν.1:29) ήταν απαραίτητη. Η μαρτυρία του Ιωάννη για τον Χριστό στάθηκε καθοριστική, τα πλήθη πείσθηκαν και αναγνώρισαν στο πρόσωπο του Ιησού τον αναμενόμενο Μεσσία. Χάρη σε αυτή τη μεγάλη μαρτυρία σχηματίσθηκε ο πρώτος πυρήνας των συνεργατών του Κυρίου.
«Σήμερον τὰἄνω τοῖς κάτω συνεορτάζει, καὶ τὰ κάτω τοῖς ἄνω συνομιλεῖ. Σήμερον ἡἱερὰ καὶ μεγαλόφωνος τῶν Ὀρθοδόξων πανήγυρις ἀγάλλεται. Σήμερον ὁ Δεσπότης πρὸς τὸ βάπτισμα ἐπείγεται, ἵνα ἀναβιβάσῃ πρὸς ὕψος τὸἀνθρώπινον. Σήμερον ὁἀκλινὴς τῷἰδίῳ οἰκέτῃὑποκλίνεται, ἵνα ἡμᾶς ἐκ τῆς δουλείας ἐλευθερώσῃ. Σήμερον Βασιλείαν οὐρανῶν ὠνησάμεθα· τῆς γὰρ Βασιλείας τοῦ Κυρίου οὐκ ἔσται τέλος. Σήμερον γῆ καὶ θάλασσα τὴν τοῦ κόσμου χαρὰν ἐμερίσαντο, καὶὁ κόσμος εὐφροσύνης πεπλήρωται..»(Ακολουθία Μ.Αγιασμού)

Γιατί βαπτίστηκε ο Χριστός.

Για ποιο λόγο βαπτίσθηκε ο Χριστός; Για να αγιάσει τα ύδατα, λέει η υμνολογία και δι’ αυτών όλη την κτίση. Να συντρίψει τα κεφάλια των δρακόντων που ήταν κρυμμένοι στα νερά. “Ο δράκος ην εν τοις ύδασι κατά τον Ιώβ, επεί ουν έδει συντρίψαι τας κεφαλάς του δράκοντος, καταβάς εν τοις ύδασιν έδησε τον ισχυρόν, ίνα εξουσίαν λάβωμεν πατείν επάνω όφεων και σκορπίων τουτ’ έστιν επί πάσαν την δύναμιν του εχθρού” (Κυρίλ. Ιεροσ. ΒΕΠΕΣ 31, σ. 61,).Επί πλέον δε:
Α.Για να ανακαινίσει την κτίση.
Ἑτοιμάζου Ζαβουλών, καὶ εὐτρεπίζου Νεφθαλείμ. Ἰορδάνη ποταμέ, στῆθι ὑπόδεξαι σκιρτῶν, τοῦ βαπτισθῆναι ἐρχόμενον τὸν Δεσπότην. Ἀγάλλου ὁἈδὰμ σὺν τῇ Προμήτορι, μὴ κρύπτετε ἑαυτούς, ὡς ἐν Παραδείσῳ τὸ πρίν· καὶ γὰρ γυμνοὺς ἰδὼν ὑμᾶς ἐπέφανεν, ἵνα ἐνδύσῃ τὴν πρώτην στολήν, Χριστὸς ἐφάνη, τὴν πᾶσαν κτίσιν, θέλων ἀνακαινίσαι.(Απολυτίκο 2^ας Ιανουαρίου).
Β.Για να αγιάσει τα νερά.
Σήμερον τῶν ὑδάτων, ἁγιάζεται ἡ φύσις, καὶῥήγνυται ὁἸορδάνης, καὶ τῶν ἰδίων ναμάτων ἐπέχει τὸῥεῦμα, Δεσπότην ὁρῶν ῥυπτόμενον.(Ακολουθία Μ.Αγιασμού)
Γ.Για να επανορθώσει την πτώση του Αδάμ και να τον σώσει.
Ὀλέθριον πτῶμα τὸ τοῦἈδάμ, νῦν ἐπανορθώσων, ἐπεφάνη νέος, Ἀδάμ, τὴν ἐλευθερίαν, τῆς παλιγγενεσίας, παρέχων παραδόξως, διὰ Βαπτίσματος.(τροπάριο Θ΄ωδής Αποδείπνου 3^ης Ιανουαρίου).
………………………………………………………
Ἐν τοῖς ῥείθροις σήμερον τοῦἸορδάνου, γεγονὼς ὁ Κύριος, τῷἸωάννῃἐκβοᾷ· Μὴ δειλιάσῃς βαπτίσαι με· σῶσαι γὰρ ἥκω, Ἀδὰμ τὸν πρωτοπλαστον.(Κοντάκιο όρθρου 2ας Ιανουαρίου)
Δ.Για να ντύσει τον άνθρωπο με στολή σωτηρίας και να κάνει τους ανθρώπους γιούς του Θεού.
Ἥλιον ὁρᾶν σε μέλλων Λόγε, γυμνούμενον κρύπτει τάς αὐγάς· ἔρχῃ γὰρ γυμνωθέντα με, ἀπάτῃ τῇ τοῦ ὄφεως, διὰ τοῦ σοῦ Βαπτίσματος, στολὴν ἐνδῦσαι σωτήριον.(Γ ωδή προεορτίου κανόνος 3ης Ιανουαρίου).
………………………………………………………
Γόνος Πατρὸς προανάρχου σὺ πεφυκώς, πρὸς τὸν Γόνον εὔσπλαγχνε, Ζαχαρίου εὐτελῶς, παραγίνῃ βάπτισμα αἰτῶν, ὅπως χάριτι υἱοὺς Θεοῦ ποιήσῃς ἡμᾶς.(Προεόρτιος Κανόνας 4^ης Ιανουαρίου-Ωδή α).
Ε.Για να φέρει αναγέννηση.
Ἡ ἀπόρρητος, τοῦ Κτίστου συγκατάβασις, πρὶν ἐκ Παρθένου λάμψασα, κόσμον κατηύγασεν, αὐτὸς πάλιν ὁ Χριστός, ἄλλο νῦν μυστήριον, τελέσων ἔρχεται, ἐν lορδάνῃ βροτῶν, εἰς ξένην ἀναγέννησιν.(Α ωδή Αποδείπνου 2^ας Ιανουαρίου).
Ζ.Για να βυθίσει  στα νερά τα αμέτρητα παραπτώματά μας.
Ζητῆσαί με γνώμῃ πλανηθέντα, προέρχῃἐν ὕδασι Χριστέ, ἐν οἷς καταδυόμενος, βυθίζεις μου τὰ πταίσματα, καὶἐκ βυθοῦἀνάγεις με, πάσης κακίας ὡς εὔσπλαγχνος.(από την Γ ωδή προεορτίου κανόνος 3^ης Ιανουαρίου).
Ἡ γῆ καὶ οὐρανὸς νῦν χορευέτωσαν, ὁ πάντων βαπτίζεται εὐεργέτης, ἐν τοῖς ὕδασι βυθίζων ἡμῶν, τὴν πληθὺν τῶν ἀμέτρων παραπτώσεων.(Από την Γ ωδή προεορτίου κανόνος 2ας Ιανουαρίου).
Η.Για να μας πλύνει από τον ρύπο των παθών.
Ἀβύσσους προστάγματι, δημιουργήσας φιλάνθρωπε, τὴν γῆν ὁ τοῖς ὕδασι, κρεμάσας Κύριε, ταπεινούμενος, προέρχῃ βαπτισθῆναι, ποταμίοις ῥεύμασι, πλύνων με ῥύπου παθῶν.(Από Α ωδή προεορτίου κανόνος 3^ης Ιανουαρίου)
Θ.Για να δωρήσει απολύτρωση στους πιστούς.
Βαπτιζόμενον, ἁμαρτιῶν με κλύδωνι, Λόγε Πατρὶ συνάναρχε, ὅλον καθάρισον, μετανοίας ῥαντισμῷ, ὁ τῷ βαπτισμῷ σου πιστοῖς, τὴν ἀπολύτρωσιν ἀεὶ δωρούμενος, δι’ εὐσπλαγχνίαν ἄμετρον.(Από Α ωδή προεορτίου κανόνος 2ας Ιανουαρίου).
Ι.Για να βυθίσει στο νερό και να συντρίψει τους δράκοντες και να πλύνει την παράβαση του Αδάμ.
Πέλαγος Χριστὲὑπάρχων, δικαιοσύνης προέρχῃ, νῦν ἐν Ἰορδάνῃ ποταμῷ, βυθίσαι τὸν δράκοντα, καὶ τοῦἈδάμ, τὴν παράβασιν πλῦναι.(από την ΣΤ ωδή προεορτίου Κανόνος 2ας Ιανουαρίου).
ΙΑ.Για να γλυτώσει τους ανθρώπους από την δουλεία του διαβόλου.
Τρέμει τῇ χειρί, δειλιῶν χειροθετῆσαι, χαίρει τῇ ψυχῇ, ἐννοῶν ὁἸωάννης, ὅτι τὴν κορυφήν σου, ὑποκλῖναι ηὐδόκησας, δούλου τὴν μορφὴν ἐνδεδυμένος, ἵνα βροτοὺς δουλείας ῥύσῃ, ἐχθροῦ κράζοντας· Εὐλογημένος ὁἐλθών, Θεὸς ἡμῶν δόξα σοι.(Δοξαστικό των αίνων 2ας Ιανουαρίου).
Μια άλλη σημαντική παράμετρος της εορτής των Θεοφανίων είναι ο καθαγιασμός της φύσεως. Η κάθοδος του Χριστού στα ιορδάνεια ρείθρα σημαίνει τον καθαγιασμό του υγρού στοιχείου, που είναι η βάση της ζωής σε ολόκληρη τη δημιουργία και κατ’ επέκταση ο καθαγιασμός ολόκληρης της κτίσεως, η οποία εξαιτίας της ανθρώπινης αμαρτίας «συστενάζει και συνωδύνει άχρι του νυν» (Ρωμ.8:22). Οι καταπληκτική ασματική ακολουθία της εορτής είναι γεμάτη από ύμνους, αναγνώσματα και ευχές, που αναφέρονται στον εξαγιασμό της φύσεως με προεξάρχουσες τις υπέροχες ευχές του Μεγάλου Αγιασμού.
«..Σήμερον ἡ χάρις τοῦἉγίου Πνεύματος, ἐν εἴδει περιστερᾶς, τοῖς ὕδασιν ἐπεφοίτησε. Σήμερον ὁἄδυτος Ἥλιος ἀνέτειλε, καὶὁ κόσμος τῷ φωτὶ Κυρίου καταυγάζεται…..Σήμερον αἱ νεφέλαι ὑετὸν δικαιοσύνης τῇἀνθρωπότητι οὐρανόθεν δροσίζουσι…. Σήμερον τὰ τοῦἸορδάνου νάματα εἰς ἰάματα μεταποιεῖται τῇ τοῦ Κυρίου παρουσίᾳ. Σήμερον ῥείθροις μυστικοῖς πᾶσα ἡ κτίσις ἀρδεύεται. Σήμερον τὰ τῶν ἀνθρώπων πταίσματα τοῖς ὕδασι τοῦἸορδάνου ἀπαλείφονται….. Σήμερον γῆ καὶ θάλασσα τὴν τοῦ κόσμου χαρὰν ἐμερίσαντο, καὶὁ κόσμος εὐφροσύνης πεπλήρωται….»(Ακουλουθία Μ.Αγιασμού).
Ο ίδιος ο Μεγάλος Αγιασμός, που μεταλαμβάνουμε την ημέρα αυτή, είναι η απελευθέρωση της υλικής δημιουργίας από τη φθορά της πτώσεως και η μετουσίωσή της στην προπτωτική κατάστασή της. Οι λαμπρές τελετές του καθαγιασμού των υδάτων, με τη ρίψη του Τιμίου Σταυρού σε αυτά, την αγία αυτή ημέρα, σημαίνουν τον αέναο εξαγιασμό της δημιουργίας, χάρη στην καθαρτική δύναμη του Χριστού, η οποία πηγάζει από τα ιορδάνεια ρείθρα.
Η μεγάλη εορτή των Θεοφανίων αποτελεί την απαρχή του επί γης απολυτρωτικού έργου του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Αυτό μας κάνει να σκιρτούμε από χαρά και να γεμίζουμε τις πληγωμένες καρδιές μας από ανείπωτη ελπίδα για τη λύτρωσή μας από τα πικρά δεσμά της αμαρτίας και του θανάτου. Το τυπικό βάπτισμα του Κυρίου στον Ιορδάνη αποτελεί για μας παράδειγμα για το ουσιαστικό μας βάπτισμα, το οποίο είναι «λουτρόν παλλιγγενεσίας» και θάνατος του παλαιού πτωτικού εαυτού μας και αναγέννηση της νέας εν Χριστώ υπάρξεώς μας. Ο Θεός της πίστεώς μας δεν είναι ένα αφηρημένο λογικό και θεωρητικό σχήμα, γέννημα ανθρώπινης φαντασίας, αλλά ο ζωντανός Τριαδικός Θεός, ο Οποίος καταδέχτηκε να εισέλθει στον κόσμο και την ανθρώπινη ιστορία, για χάρη της δική μας απολύτρωσης. Τρανό σημείο της πραγματικής υπάρξεώς του Τριαδικού Θεού και της φανέρωσής Του στον κόσμο, είναι το ανεπανάληπτο γεγονός των Θεοφανίων, το οποίο εορτάζουμε με κάθε λαμπρότητα αυτή τη μεγάλη μέρα.