Περὶ τοῦ ὑψηλοτάτου Μυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος - Θεολογικὴ καὶ Δογματικὴ Ἑρμηνεία εἰς ἐρωταποκρίσεις

1. Εἰπέ μοι, ὑπάρχει ἄνθρωπος λέγων ὅτι δὲν ὑπάρχει Θεός;
Εἶπεν ἄφρων ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ οὐκ ἔστι Θεός. Πλὴν τῶν τοιούτων, δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος σώφρων, μετριόφρων, ἁγνός, δίκαιος, καὶ νὰ λέγει ὅτι δὲν ὑπάρχει Θεός.
2. Εἰπέ μοι, πῶς εἶναι ὁ Θεός;
Ὁ Θεὸς εἶναι τρισυπόστατος· καὶ ἄκουε συνετῶς καὶ νοήσεις τὸ τῆς Ἁγίας Τριάδος μυστήριον, καθὼς δύναται ἄνθρωπος νοῆσαι, ἢ καὶ φθάσει ἐκεῖ ποὺ οἱ Ἄγγελοι δὲν τολμῶσι. Λοιπὸν ἡ Ἁγία Τριάς, εἶναι τρία ἅγια, τρία συνάγια, τρία ἔμμορφα, τρία ἐνεργά, τρία συνεργά, τρία ἐνυπόστατα, τριὰ συνυπόστατα.
3. Εἰπέ μοι, Πόσας ὑποστάσεις ὁμολογεῖς τῆς Ἁγίας Τριάδος;
Τρεῖς ὑποστάσεις ὁμολογῶ, τρία πρόσωπα, τρία ἴδια, τρία ἄτομα καὶ τρεῖς χαρακτῆρας.
4. Εἰπέ μοι τὰς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος;
Ἄλλη ὑπόστασις εἶναι ὁ Πατήρ, ἄλλη ὁ Υἱός, καὶ ἄλλη τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, μιᾶς ἑνώσεως καὶ τριῶν διαιρέσεων ἡνωμένων ἤτοι μιᾶς Θεότητος.
5. Εἰπέ μοι, πῶς ἐκ τοῦ ἀνθρώπου ἐννοήσω τὴν διαίρεσιν, καὶ ἐκ τοῦ Ποταμοῦ τὴν ἕνωσιν, τῶν τριῶν Ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος;
Οὔτε τρεῖς ὑποστάσεις μεμερισμένας καθ᾿ ἑαυτάς, ὡς τε σωματοφυῶς ἐπ᾿ ἀνθρώπων ἐστὶ λογίσασθαι τὴν Ἁγίαν Τριάδα, ἵνα μὴ πολυθεΐαν ὡς τὰ ἔθνη φρονήσωμεν, ἀλλ᾿ ὥσπερ ἐκ πηγῆς ποταμὸς γεγεννημένος, καὶ μὴ διαιρούμενος καίτοι δυὸ σχήματα καὶ δυὸ ὀνόματα τυγχάνουσι.
6. Εἰπέ μοι, ποία ὑπόστασις τῆς Ἁγίας Τριάδος ἦτο προτήτερα;
Καμμία ἀπὸ τὰς τρεῖς ὑποστάσεις δὲν ἦτο προτήτερα ἀπὸ τὴν ἄλλην τελείως· οὔτε ὁ Πατὴρ ἦτο προτήτερα ἀπὸ τὸν Υἱόν, οὔτε ὁ Υἱὸς ἀπὸ τὸν Πατέρα, οὔτε ὁ Πατὴρ καὶ ὁ Υἱὸς ἀπὸ τὸ Πνεῦμα, διὰ νὰ γένει καὶ πρῶτον τὸ ἕνα τοῦ ἄλλου.
7. Εἰπέ μοι, πῶς εἶναι ἡ Θεότης;
Ἡ Θεότης τῶν τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι μία οὐσία καὶ φύσις, ὑπερούσιος καὶ ὑπερφυής.
8. Εἰπέ μοι, τί εἶναι ἡ μία Τριάς;
Ἡ μία Τριὰς εἶναι μία Θεότης· καὶ τοῦτο λέγεται Τριὰς διὰ τὰ πρόσωπα, ἤτοι διὰ τὰς ὑποστάσεις. Καὶ ἐπειδὴ ὁ Θεὸς μερίζεται εἰς Τριὰς ἀμερίστως, εἶναι δὲ ἡνωμένα εἰς ἕνα ἀσυγχύτως, διὰ τοῦτο καλεῖται μία Τριὰς ὁ Θεός.
9. Εἰπέ μοι, πῶς εἶναι ἡ τῶν τριῶν ὑποστάσεων ἡ Θεότης μία;
Ἡ Θεότης τῶν τριῶν ὑποστάσεων ἡνωμένων, εἶναι ὥστε, νὰ εἶναι ἡ αὐτὴ Θεότης, οὔτε ἕνα, οὔτε τρία, ἀλλ᾿ ἐν ταυτῷ καὶ ἕνα, καὶ τρία, δηλαδὴ μία Θεότης, καὶ τρία πρόσωπα· καὶ οὔτε τὸ ἕνα εἶναι συγκεχυμένον διὰ τὴν ἕνωσιν οὔτε τὰ τρία εἶναι χωρισμένα διὰ τὴν διαίρεσιν, ὅτι ἡ Θεότης ἐπειδὴ ἔχει τὸ ὑπερούσιον, ἔχει μόνη καὶ τὸ ἄτρεπτον καὶ ἀναλλοίωτον.
10. Εἰπέ μοι ἐπὶ Θεοῦ πόσας οὐσίας ὁμολογεῖς;
Μίαν οὐσίαν λέγω, μίαν φύσιν, μίαν μορφήν, γένος, μίαν δόξαν, μίαν ἀξίαν καὶ κυριότητα.

11. Εἰπέ μοι, πῶς νὰ πιστεύω τὴν Ἁγίαν Τριάδα;

Πίστευε εἰς Πατέρα, καὶ Υἱόν, καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, εἰς τὴν Ἁγίαν Ζωαρχικὴν Τριάδα, ἐν τρισὶν ὑποστάσεσι, καὶ μία Θεότητι γνωριζομένην· διαιρετὴν μὲν ταῖς ὑποστάσεσι, καὶ ταῖς ὑποστατικαῖς ἰδιότησιν, ἡνωμένην δὲ τῇ οὐσίᾳ.
12. Εἰπέ μοι, πόσα λέγεις εἰς Θεὸν αἴτια;
Ἕνα αἴτιον ἐπὶ Θεοῦ λέγω, καὶ τοῦτο ἐστὶν ὁ Θεὸς Πατὴρ· Αὐτὸς γεννᾷ τὸν Υἱόν, καὶ ἐκπορεύει καὶ τὸ Πνεῦμα. Λοπὸν γίνωσκε, ὅτι ὁ Πατὴρ μόνος ἐστὶν αἴτιος· ὁ δὲ Υἱὸς οὐκ ἔστιν αἴτιος, ἀλλὰ αἰτιατός. Ὥστε αἴτιος ἐστὶ μόνος ὁ Πατὴρ· τὰ δὲ αἰτιατὰ δυό, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα.
13. Εἰπέ μοι, διατί λέγεται ὁ Πατὴρ αἴτιος;
Αἴτιος λέγεται ὁ Πατὴρ διότι γεννᾷ, καὶ δὲν γεννᾶται· ἐκπορεύει, καὶ δὲν ἐκπορεύεται. Γεννᾷ μὲν τὸ Υἱόν· ἐκπορεύει δὲ καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον. Καὶ διὰ τοῦτο λέγεται Πατὴρ αἴτιος.
14. Εἰπέ μοι, διατί ὁ Υἱὸς εἶναι ἄναρχος;
Διότι ἕνας εἶναι ὁ Πατήρ, ὁ Πατὴρ· καὶ εἶναι ἄναρχος, τουτέστιν ἀναίτιος, δὲν εἶναι ἐκ τίνος. Ἕνας εἶναι Υἱός, καὶ οὐκ ἄναρχος, τουτέστιν οὐκ ἀναίτιος, διότι ἐκ τοῦ Πατρὸς εἶναι· ἐὰν ὅμως τὴν ἀπὸ χρόνου λάβεις ἀρχήν, καὶ ἄναρχος ἐστιν ὁ Υἱός, διὰ τὸ εἶναι συνάναρχος τῷ Πατρί, καὶ διότι ὁ ποιητῆς τῶν χρόνων, δὲν εἶναι ὑπὸ χρόνον.
15. Εἰπέ μοι, μήπως ὁ Πατὴρ ὡς αἴτιος εἶναι καὶ πρῶτος του Υἱοῦ;
Οὔτε ὁ Πατὴρ εἶναι πρῶτος, ἂν καὶ εἶναι αἴτιος τοῦ Υἱοῦ, οὔτε ὁ Υἱὸς εἶναι δεύτερος, ἂν καὶ γεννᾶται ἀπὸ τὸν Πατέρα. Οὔτε τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον εἶναι τρίτον, ἂν καὶ ἐκπορεύεται ἀπὸ τὸν Πατέρα.
16. Εἰπέ μοι, μήπως τὸ Πνεῦμα εἶναι κτίσμα;
Ἐφ᾿ ὅσον τὸ Πανάγιον Πνεῦμα ἀνάρχως τῷ γεγεννημένῳ Υἱῷ συνυπάρχει, ὡς δίδυμος τοῦ Πατρὸς ἀκτίς, δὲν εἶναι κτίσμα, ἀλλὰ εἶναι Θεός. Ἐπειδὴ τὸ ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ πρόσωπον τοῦ Πατρός, ἐξ οὗ ὁ Υἱὸς γεννᾶται, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐκπορεύεται, διὰ τοῦτο καὶ κυρίως τὸν ἕνα αἴτιον ὄντα τῶν αὐτοῦ αἰτιατῶν, ἕνα Θεὸν λέγομεν.
17. Εἰπέ μοι, διατί τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, Πνεῦμα Υἱοῦ αὐτὸ ὀνομάζομεν;
Πρέπει νὰ γνωρίζεις, ὅτι ἐκ τοῦ Υἱοῦ τὸ Πνεῦμα δὲν λέγομεν, ἀλλὰ Πνεῦμα Υἱοῦ αὐτὸ ὀνομαζομεν. Καὶ ὅταν Υἱοῦ Πνεῦμα ὀνομάζομεν, ὄχι ὡς ἐξ αὐτοῦ τοῦ Υἱοῦ, ἀλλ᾿ ὡς δι᾿ αὐτοῦ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, διότι μόνος αἴτιος ὁ Πατὴρ εἶναι καὶ ἔχει ἐν ἑαυτῷ τὸ ἐνυπόστατον ἐκπόρευμα καὶ Πρόβλημα.
18. Εἰπέ μοι, περὶ Ἁγίας Τριάδος πόσον εἶναι ἀρκετὸν νὰ πιστεύωμεν;
Ἀρκεῖ τῷ Χριστιανῷ πιστεύειν, ὅτι ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ἐν μιᾷ ἀρχῇ διαμένουσι, καὶ ἐκ μιᾶς πηγῆς τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς πηγάζουσιν· ἀλλ᾿ ὁ μὲν Υἱὸς γεννητῶς, τὸ δὲ Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορευτῶς, σῳζομένης τῆς ἰδίας τῶν προσώπων ἰδιότητος.
19. Εἰπέ μοι, τί πρέπει νὰ προσέχω ὅταν λέγω αἴτιον τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα;
Ὅταν λέγεις τὸν Πατέρα αἴτιον τοῦ Υἱοῦ, νὰ προσέξεις, νὰ μὴν προξενεῖς ὑποψίαν, ὅτι ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ἦτο μόνος Του κανένα καιρόν, εἰς τὸν ὁποῖον καιρὸν δὲν ἦτο καὶ ὁ Υἱός, καὶ ὅτι τὸν ἐγέννησεν ὕστερον, ἐπειδὴ ἔγινεν αἴτιος τῆς ὑπάρξεως αὐτοῦ.
20. Εἰπέ μοι, πῶς ἐκ τῆς ψυχῆς, ἐννοήσω, ὅτι σὺν Πατρὶ ἔστιν ὁ Υἱός, καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα;
Πρόσεξε καὶ νόησον ὅτι, ὥσπερ ἐπὶ τῆς ψυχῆς· ἅμα ψυχῇ λογικῇ, σὺν τῇ ψυχῇ, καὶ ὁ λόγος συνυπάρχει, καὶ συνάμα ἐν αὐτῇ τὸ πνεῦμα τὸ ζωτικὸν καὶ συστατικὸν καὶ συμπληρωματικὸν εἶναι, οὕτως νόησον ὅτι ἅμα Πατήρ, ἅμα Θεὸς Λόγος, συνάμα τὸ Πνεῦμα σὺν Υἱῷ καὶ Πατρί ἐστι.
21. Εἰπέ μοι, ποῖον ἐκ τῶν τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι ἄναρχον;
Ἐπίστησον ὧδε τὸν νοῦν σου, καὶ νόησον, ὅτι Ἄναρχον λέγεται τὸ πρὸ τῆς ἀρχῆς ὅ, καὶ ὡς ἐκ τούτου ἄναρχος εἶναι ὁ ἕνας τρισυπόστατος Θεός. Ἄναρχος λοιπὸν ἐστὶν ὁ Πατήρ, ἄναρχος ὁ Υἱός, ἄναρχος τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, καὶ εἶναι ἕνας Θεός, ἕνας Κύριος ὡς ἐξ ἑνὸς Ἡλίου· διότι τρισσολαμπῆς ἐστὶν ἡ Παναγία Τριάς.
22. Εἰπέ μοι, εἰς τὴν Ἁγίαν Τριάδα ποῖος εἶναι πρῶτος;
Εἰς τὴν Ἁγίαν Τριάδα οὐδεὶς πρῶτος, καὶ οὐδεὶς ὕστερος, ἀλλὰ ἅμα Πατήρ, ἅμα Υἱός, ἅμα Πνεῦμα Ἅγιον· καὶ διὰ τοῦτο καὶ συνάναρχοι λέγονται.
23. Εἰπέ μοι, διατί εἰς τὴν Ἁγίαν Τριάδα δὲν ὑπάρχει πρῶτος;
Εἰς τὴν Ἁγίαν Τριάδα δὲν ὑπάρχει τρόπος ἢ λόγος νὰ λέγωμεν, ὁ μὲν πρῶτος, ὁ δὲ ὕστερος, ἀλλ᾿ ἅμα καὶ συνάμα οἱ τρεῖς, Πατήρ, Υἱὸς καὶ Πνεῦμα Ἅγιον. Διότι εἰς τὴν ἀδιαίρετον καὶ ἀσύγχυτον Τριάδα δὲν εἶναι δυνατὸν οὔτε νὰ νοήσει οὔτε νὰ εἰπῇ τινάς, πρῶτον καὶ δεύτερον καὶ τρίτον, ἢ μεγαλύτερον καὶ μικρότερον.
24. Εἰπέ μοι, πόσον ὁ Πατὴρ εἶναι μεγαλύτερος τοῦ Υἱοῦ;
Τὸ νὰ βάλει τινὰς εἰς τὸν νοῦν του μόνον, ὅτι ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ εἶναι προτήτερος ἢ μεγαλύτερος τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου, τοῦτο εἶναι ἀσεβέστατον· διότι πρὸς σωματικὴν γύμνασιν τῶν ἀνθρώπων λέγομεν τὸν Θεὸν Πατέρα πρῶτον τοῦ Υἱοῦ, καὶ νὰ μὴ ἐννοήσης, πὼς ὁ Πατὴρ ἦτο προτήτερα ἀπὸ τὸν Υἱὸν κανένα καιρόν· μηδὲ νὰ εἰπῇς πὼς ὁ Πατὴρ εἶναι προτήτερος ἢ μεγαλύτερος ἀπὸ τὸν Υἱόν.
25. Εἰπέ μοι, τί πρέπει νὰ λέγω διὰ τὰ τὰ τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος;
Μόνον τοῦτο πρέπει νὰ λέγεις, ὅτι εἶναι μαζὶ ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, χωρὶς νὰ κάμῃς καμμίαν διακοπὴν εἰς αὐτά, οὔτε μὲ τὸ λεπτότατον μέρος τοῦ χρόνου, ἢ τῆς στιγμῆς· καὶ ὅτι μαζὶ μὲ τὸν Πατέρα παρευθὺς εἶναι καὶ ὁ Υἱὸς γεγεννημένος, καὶ τὸ Πνεῦμα ἐκπορευόμενον ἐκ τοῦ Πατρός.
26. Εἰπέ μοι, μήπως ὑπάρχει ἐν τῇ Ἁγίᾳ Τριάδι βαθμός;
Δὲν ὑπάρχει ἐν τῇ Ἁγίᾳ Τριάδι βαθμός, καὶ δὲν πρέπει ἀνώτερον ἢ κατώτερον νὰ λέγεις διότι ὅλη ἡ Θεότης τῇ ἑαυτῆς τελειότητι ἴσια ἐστίν· ὥστε τῶν φωνῶν ὑπεξαιρουμένων μόνον αἳ τὴν τῶν Προσώπων σημαίνουσιν ἰδιότητα.
27. Εἰπέ μοι, ποίαν τιμὴν ἔχει ὁ Θεὸς καὶ ὁ Πατήρ;
Ἡ Ἁγία Τριὰς εἶναι ὁμότιμος, ἤτοι μίαν τιμὴν ἴσιαν ἔχουσι καὶ τὰ τρία πρόσωπα. Ἀρχὴν χρόνου καὶ τέλος δὲν ἔχουσι. Τίποτε τὸ ἕνα πρόσωπον ἀπὸ τὸ ἄλλο δὲν ἀλλάσσουσι, πλήν, ὅτι ὁ μὲν Πατὴρ γεννᾷ καὶ ἐκπορεύει, ὁ δὲ Υἱὸς γεννᾶται, καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται. Καὶ εἶναι ἡ Ἁγία Τριὰς ἄπειρος, ἀτελεύτητος, ἄφθαρτος, ἀΐδιος, ἀείποτε καὶ κανένα ἀπὸ ὅτι εἶναι εἰς τὸν κόσμον δὲν τὴν ὁμοιάζει.
28. Εἰπέ μοι, μήπως ὑπάρχει διαφορὰ ἐν τῇ Ἁγίᾳ Τριάδι;
Διαφορὰ ἐν τῇ φύσει, οὐχί· ἐν τῷ θελήματι, οὐχί· ἐν δὲ τὸ γεννᾶν, καὶ γεννᾶσθαι, καὶ ἐκπέμπειν, καὶ ἐκπορεύεσθαι, ναί.
Διότι ὁ μὲν Πατὴρ γεννᾷ, τουτέστιν ἐγέννησεν· ὁ δὲ Υἱὸς γεννᾶται, τουτέστι γεγέννηται· καὶ ὅτι Αὐτὸς ὁ Πατὴρ ἐκπέμπει τὸ Πνεῦμα, τουτέστιν ἐξέπεμψε· καὶ τὸ Πνεῦμα ἐκπορεύεται, τουτέστιν ἐκπεπόρευται.
29. Εἰπέ μοι, ἐκ τοῦ ἀνθρώπου πῶς εἶναι ὁ γεννήσας Πατήρ;
Ὁ Πατὴρ καὶ Θεὸς δὲν εἶναι ὅπως ἐγώ, ὡς κτιστὸς ποὺ πρέπει νὰ ὑπάρχει Πατὴρ· οὔτε γεννήσας, ὡς ἐγώ, κτιστὸν υἱόν. Οὐδὲ ὁ Υἱός, ὡς πᾶς σαρκικὸς γεγέννηται υἱός. Οὐδὲ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ὡς τὸ τοῦ ἀνθρώπου πνεῦμα περιγραπτόν· ἀλλ᾿ ἄρρητον καὶ ἀνέκφραστον εἶναι τὸ τῆς Ἁγίας Τριάδος μυστήριον.
30. Εἰπέ μοι, ἀφοῦ ὁ Θεὸς εἶναι ἕνας πῶς δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ εἶναι ἕνα μόνον πρόσωπον;
Δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ εἶναι ἕνα πρόσωπον ὁ Θεός, διότι ὁ Θεὸς εἶναι ἕνας εἰς τὴν φύσιν καὶ τὴν οὐσίαν, μὰ τρισυπόστατος, καθὼς εἶναι φανερὸν καὶ ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν Αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὅπου εἶπε πρὸς τοὺς Ἀποστόλους «Πορευθέντες οὗν μαθητεύσατε πάντα τὰ Ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», ἀπὸ τὰ ὁποῖα λόγια φανερώνεται πὼς εἰς τὴν μίαν καὶ μόνην Θεότητα, εἶναι τὰ τρία πρόσωπα ἡνωμένα.
31. Εἰπέ μοι, τί ἄραγε νὰ εἶναι ὁ Θεὸς εἰς τὴν φύσιν Του;
Τὸ τί εἶναι ὁ Θεὸς εἰς τὴν φύσιν Του, τοῦτο εἶναι ἀδύνατον νὰ γνωρισθῆ ἀπὸ κανένα κτίσμα, ὄχι μόνον ὁρατόν, ἀλλὰ καὶ ἀόρατον, ἤτοι καὶ ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς Ἀγγέλους· διότι δὲν ὑπάρχει οὐδεμία σύγκρισις ἀνάμεσον τοῦ Κτίστου καὶ τοῦ κτίσματος, καὶ ἑπομένως φθάνει μας πρὸς εὐσέβειαν, νὰ ἠξεύρωμεν πὼς ἔχομεν ἕνα τρισυπόστατον Θεόν.
32. Εἰπέ μοι, διατί δὲν δύναμαι νὰ καταλάβω τὴν φύσιν τοῦ Θεοῦ;
Ἐπειδὴ ὁ Θεὸς ἀνερμήνευτός ἐστι, διὰ τοῦτο δὲν δύνασαι νὰ καταλάβεις αὐτοῦ τὴν φύσιν· οὐδὲ ὅμοιος ἡμῖν ἐστι μονοπρόσωπος. Ἐὰν ἦτο μονοπρόσωπος, ἐγινώσκομεν ἂν αὐτόν, ὡς γινώσκομεν ἡμᾶς αὐτούς. Εἶναι δὲ ἕνας μὲν ὁ Θεός, τὰ δὲ πρόσωπα Αὐτοῦ τρία, Πατήρ, Υἱὸς καὶ Ἅγιον Πνεῦμα.
33. Εἰπέ μοι, ἄρα χωρεῖται ὁ Θεὸς ἐν ἑνὶ τόπω ἢ ὄχι;
Πρόσχες τὸν νοῦν σου καὶ νόησον, ὅτι ὁ Θεὸς φῶς ἐστιν ἀθεώρητον καὶ ἀχώρητον· οὔτε θεωρεῖται ὁ Θεός, οὔτε χωρεῖται που. Καὶ ἐπειδὴ δὲν χωρεῖται εἰς τὸ πᾶν, πῶς εἶναι δυνατὸν φανῆται ἢ νοηθῆναι ὑπό τινος; Διότι οὐδὲ Μωϋσῆς ὁ Θεόπτης, οὐδὲ οἱ Μαθηταὶ τοῦ Θεοῦ Λόγου Αὐτοῦ, ἐν τῷ τῆς Μεταμορφώσεως ἐκείνω ὄρει, οὐδὲ ἄλλος τις ποτὲ ἠδυνήθη γυμνὴν τὴν Θεότητα θεωρῆσαι. Ὥστε δῆλον, ὅτι οὔτε εἰς ἕνα τόπον χωρεῖται, ἀλλὰ πανταχοῦ παρών ἐστι.
34. Εἰπέ μοι, δεξιὰ ἢ ἀριστερά μας εἶναι ὁ Θεός;
Εἰς ὅλα τὰ ἓξ εἴδη τοῦ τόπου εὑρίσκεις τὸν Θεόν. Δεξιά, ἀριστερά, ἄνω, κάτω, ἔσω καὶ ἔξω, ὡσὰν εἰς παράδειγμα· ἕνα μυρμῆγκι μικρὸν νὰ εἶναι μέσα εἰς τὸ μέσον τοῦ ἁλωνίου καὶ δὲν δύνασαι νὰ εἰπῇς ὅτι δεξιὰ ἢ ἀριστερὰ εἶναι, ἔτσι εἴμεθα καὶ ἡμεῖς πρὸς τὸν Θεόν, καὶ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ εἰποῦμεν ὅτι, δεξιὰ ἢ ἀριστερά μας εἶναι ὁ Θεός, ἀλλὰ ὅπου τὸν ζητήσεις, ἐκεῖ καὶ τὸν εὑρίσκεις.
35. Εἰπέ μοι, ποίος εἶναι ὁ τόπος τῆς τοῦ Θεοῦ ἀναπαύσεως;
Τῆς τοῦ Θεοῦ ἀναπαύσεως τόπος μήτε ἡ γῆ εἶναι, μήτε ὁ οὐρανός, μήτε ψυχὴ ἀνθρώπου εὐσεβὴς δύναται ὅλον νὰ τὸν χωρέσει· διότι ἐὰν χωροῦσε τὸν Θεὸν ἕνας τόπος, εἰς ἄλλον τόπον δὲν θὰ ἤθελεν νὰ εἶναι. Ἀλλ᾿ ἐπειδὴ εἶναι ἀχώρητος, διὰ τοῦτο μηδὲ τόπον ἀναπαύσεως ἔχει ὁ Θεός. Ἀναπαύεται δὲ εἰς καθενὸς εὐσεβοῦς χριστιανοῦ ψυχήν, ἀλλ᾿ ὄχι καὶ νὰ μὴν εἶναι καὶ ἀλλοῦ, ἀμὴ ὅπου τὸν γυρεύσεις, ἐκεῖ καὶ τὸν εὑρίσκεις.
36. Εἰπέ μοι, ἐὰν πρέπει τὸ θεῖον ἀνθρωπόμορφον νὰ λογιζώμεθᾳ;
Μὴ γένοιτο· ὄχι ὡς ἀνθρωπόμορφον, οὔτε ὁμοιόν τινι κτίσματι, ἀλλ᾿ οὔτε τὸν Θεὸν εἴδε τις ὅπως εἶναι, ἵνα τὴν ἑαυτοῦ μορφὴν διηγήσεται. Βλέπεται ὁ Θεὸς πολλάκις τοῖς ἐκλεκτοῖς Αὐτοῦ, σχηματίζων ἑαυτόν, ὡς ἡ δύναμις ἐγχωρεῖ τῶν βουλομένων βλέπειν Αὐτόν, καθὼς ἐδήλωσεν εἰπὼν, «Ἐγὼ ὁράσεις ἐπλήθυνα, καὶ ἐν χερσὶ Προφητῶν ὠμοιώθην».
37. Εἰπέ μοι, πῶς ἐκ τῆς ψυχῆς ἐννοήσω τὸ τρισυπόστατον τοῦ ἑνὸς Θεοῦ;
Ἐρεύνησον καὶ εἶδε, ὅτι ὅπως ἄλλη εἶναι τῆς ψυχῆς ἡ ὑπόστασις τοῦ νοός, καὶ ἑτέρα εἶναι ἡ τοῦ λόγου· ἀλλὰ μία τῶν ἑκατέρων ἡ οὐσία, καὶ μία φύσις καὶ ἡ ἐνέργεια, καὶ ἕνα αὐτῶν τὸ θέλημα πάρεξ τοῦ σώματος. Οὕτως ἐρεύνα τὰ περὶ τῆς Θεότητος, καὶ εὑρήσεις νοῦν, τὸν Πατέρα· καὶ λόγον, τὸν Μονογενῆ Αὐτοῦ Υἱόν· καὶ πνεῦμα, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον. Διὰ τῶν τριῶν τούτων ὑποστάσεων ἕνας Θεὸς ὀρᾶται καὶ κηρύττεται θεοπρεπῶς.
38. Εἰπέ μοι, πῶς ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ἔχει Πνεῦμα;
Ὁ Πατὴρ καὶ Θεὸς εἶναι Νοῦς ἔχει Πνεῦμα, καὶ λέγεται Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου, καὶ Προβολεὺς τοῦ Πνεύματος, καθὼς λέγεται καὶ Γεννήτωρ τοῦ Λόγου.
39. Εἰπέ μοι, μὲ ποῖον τρόπον οἱ Ἄγγελοι μαρτυροῦσι τὴν Ἁγίαν Τριάδα καὶ τὸν Ὑπερούσιον Νοῦν;
Μαρτυροῦσι οἱ Ἄγγελοι τὴν Ἁγίαν Τριάδα ὡς ἑξῆς: Ὡς μὲν Νόες, τὸν προαιώνιον καὶ ὑπερούσιον Νοῦν τὸν Πατέρα κηρύττουσιν. Ὡς δὲ λογικοὶ καὶ σοφοί, τὸν Θεὸν Λόγον καὶ τὴν Σοφίαν τὴν μένουσαν ἐν τῷ μεγάλῳ Νοῒ ἐμφαίνουσι. Καὶ ἐπειδὴ ζῶσιν ἀεί, καὶ ἔχουσι δωρεᾶς φωτισμάτων, δηλοῦν τὴν ζῶσαν ἐν τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι ζωοποιὸν καὶ ἁγιαστικὴν ἐνυπόστατον δύναμιν, ἤτοι τὸ Πανάγιον Πνεῦμα, τὸ ὁποῖον εἶναι ἡ πηγὴ ὅλων τῶν χαρισμάτων.
40. Εἰπέ μοι, τί εἶναι ὁ Νοῦς τῆς Θεότητος;
Ὁ Νοῦς τῆς Θεότητος εἶναι ὀντοποιητικός, διότι γεννᾷ καὶ παράγει τὰ πάντα, καὶ πᾶν ὅτι ὁ Θεὸς διανοηθεῖ, πραγματοποιεῖται καὶ κατασκευάζεται ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Λόγον Αὐτοῦ, ὅστις εἶναι ἡ ἐνυπόστατος Σοφία καὶ ἡ δύναμις τῆς Θεότητος.
41. Εἰπέ μοι, ποῖος λέγεται ὅτι εἶναι ὁ Νοῦς;
Νοῦς μὲν εἶναι ὁ ἀγέννητος Πατήρ, Λόγος δὲ ὁ Συνάναρχος καὶ συμφυὴς Υἱός, καὶ Πνεῦμα εἶναι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἐν τῇ Παρθένῳ Μαρίᾳ τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου καὶ Θεοῦ ἔκτισε τὴν σάρκωσιν.
42. Εἰπέ μοι, πῶς ἐκ τοῦ ἀνθρώπου ἐννοήσω ὅτι Νοῦς εἶναι ὁ Θεὸς καὶ Πατήρ;
Ἐκ τῆς τοῦ ἀνθρώπου συνθέσεως τὸ πᾶν ἐστι κατοπτεῦσαι· Νοῦς, ἐστιν ὁ Πατὴρ καὶ Θεὸς Λόγος εἶναι ὁ Υἱός, Πνεῦμα δὲ Ἅγιον εἶναι ἡ εὔπνοια, δι᾿ ἧς τὸν αἰθέρα ἀναπνέομεν.
43. Εἰπέ μοι, ἐκ τοῦ νοός, ὅτι ὁ Πατὴρ δὲν ἐγεννήθη.
Ὁ Πατὴρ καὶ Θεὸς εἶναι ἀγέννητος, ἤτοι δὲν ἐγεννήθη ἀπό τινα, ὡσὰν ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου ὅπου ἄλλοθεν δὲν γεννᾶται.
44. Εἰπέ μοι, οἱ λόγοι τοῦ Θεοῦ τί εἶναι;
Λόγοι τοῦ Θεοῦ εἶναι τὰ διανοήματα τοῦ ὑπέρτατου Νοός.
45. Εἰπέ μοι, ὁ Θεὸς Λόγος τί εἶναι;
Ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος εἶναι ὁ Θεός, καὶ εἶναι γεννητός, διότι ἐγεννήθη ἀπὸ τοῦ Θεοῦ Πατρός, ὡσὰν ὁ λόγος τοῦ ἀνθρώπου ὅπου γεννᾶται ἀπὸ τὸν νοῦν.
46. Εἰπὲ μοί, τὸ Πνεῦμα τί εἶναι;
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα οὔτε γεννητὸν εἶναι, οὔτε ἀγέννητον· ὅτι ἐὰν ἦτο γεννητόν, ἤθελεν εἴσθαι Υἱός· ἐὰν δὲ ἦτο ἀγέννητον, ἤθελεν εἶναι Πατήρ. Ἐκπορευτὸν εἶναι τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, ὅτι ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Πατρὸς τοῦ ἀγέννητου καὶ ἀναπαύεται εἰς τὸν γεννητὸν Υἱόν, ὡσὰν τὸ πνεῦμα τὸ φυσικὸν τοῦ ἀνθρώπου ἤτοι ὁ ἀνασασμός.
47. Εἰπέ μοι, τί κάμνει ὁ Πατήρ;
Ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ὀντοποιεῖ, παράγει τὴν οὐσίαν ὡς ἀρχή, ὡς πηγὴ πάσης οὐσίας.
48. Εἰπέ μοι, τί κάμνει ὁ Θεὸς Λόγος;
Ὁ Θεὸς Λόγος εἶναι ἡ Σοφία καὶ ἡ Δύναμις τοῦ Θεοῦ, πάντεχνος καὶ παντοδύναμος. Καὶ διὰ τοῦ Θεοῦ Λόγου κατασκευάζεται, ὅτι διὰ τοῦ Πατρὸς παρασκευάζεται.
49. Εἰπέ μοι, τί κάμνει τὸ Ἅγιον Πνεῦμα;
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι ποὺ ἐμβάλλει τὴν δύναμιν τῆς Χάριτος καὶ παρασκευάζει τὴν ἀνάπτυξιν.
50. Εἰπέ μοι, πῶς ὁ Θεὸς ἐνεργεῖ;
Ὅταν ὁ Θεὸς αὐτενεργεῖ, λόγος καὶ πρᾶξις συνταυτίζονται, καὶ μεταξὺ λόγου καὶ πράξεως δὲν μεσολαβεῖ χρόνος παντάπασιν.
51. Εἰπέ μοι, πῶς ἐκ τοῦ Θεοῦ τὸ πρᾶγμα γίνεται;
Τοῦ λόγου προφερομένου τὸ πρᾶγμα γίνεται. Ὅταν ἐξέλθει ὁ λόγος ἐκ τοῦ στόματος καὶ τὸ λεγόμενον εἶναι τετελεσμένον. Ἐπειδὴ ὁ Θεὸς Λόγος εἶναι ἡ πρακτικὴ δύναμις τοῦ Θεοῦ καὶ δι᾿ αὐτῆς τῆς δυνάμεως πράττει, πᾶν ὅτι πρέπει καὶ μὲ τὸ Θεὸν Λόγον ἀποπαιροῦται ἡ διασκευὴ εἰς ἐκεῖνα ποὺ ὁ Πατὴρ παρήγαγεν.
52. Εἰπέ μοι, ἐὰν ὁ Θεὸς εἰς τὰς πράξεις Του προφέρει φωνάς;
Ὅταν ὁ Θεὸς πράττει, δὲν προφέρει φωνὰς καθὼς ὁ ἄνθρωπος, καὶ ἀντὶ νὰ προφέρει λέξεις καὶ φράσεις ἐκ τοῦ στόματός Του ἐκπορεύονται πράγματα, τὰ ὁποῖα ὁ Θεὸς Λόγος τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς κατασκευάζει καὶ τὰ προάγει αὐτὰ εἰς τὸ φῶς τετελεσμένα.
53. Εἰπέ μοι, τί εἶναι ἡ Τριάς;
Ἡ Ἁγία Τριὰς εἶναι ἕνας Θεὸς ἀκατάληπτος, καὶ οὔτε νὰ νοηθῆ εἶναι δυνατὸν ἀπὸ ἡμᾶς. Ὅμως ἐσυγχωρήθη εἰς ἡμᾶς νὰ λέγωμεν τὰ περὶ Θεοῦ, ὅσον εἶναι δυνατὸν εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, καθὼς ἐδιδάχθημεν ἀπὸ τοὺς θείους Ἀποστόλους καὶ ἀπὸ τοὺς θεόπνευστους Πατέρας μας.
54. Εἰπέ μοι, πῶς εἶναι ἡ ἐνέργεια τῆς Ἁγίας Τριάδος;
Μία καὶ ὁμοία εἶναι ἡ ἐνέργεια Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ Ἁγίου Πνεύματος, καὶ μία ἰσχύς, μία δύναμις, μία θέλησις, μία γνώμη. Καὶ ὅσα ἂν πράττει ὁ Πατήρ, ἀχώριστός ἐστι καὶ συμπράκτωρ καὶ ὁ Υἱός· καὶ ὅσα ἂν ἐπιτελεῖ ὁ Υἱός, ἢ τὸ Πανάγιον Πνεῦμα, συνεργεῖ πάντως ἀδιαιρέτως ὁ Θεὸς καὶ Πατήρ. Οὐδὲ ὁ Υἱὸς δίχα Πατρὸς καὶ Πνεύματος ἀφ᾿ ἑαυτοῦ καὶ καθ᾿ ἑαυτὸν ποιεῖται, οὐδὲ ὁ Πατὴρ πάντως χωρὶς τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Πνεύματος, οὔτε πάλιν τὸ Πνεῦμα ἄνευ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ ἐργάζεταί τι.
55. Εἰπέ μοι, διατί εἶναι μία ἡ ἐνέργεια.
Ἐπειδὴ εἶναι ἡ Ἁγία Τριὰς ἁπλή τε καὶ ἀμερὴς καὶ ἀσύνθετος, ἐκ τριῶν τελείων, αὐτοτελής τε καὶ ὑπερτέλειος, μιὰ φύσει τε καὶ Θεότητι καὶ ἑνὶ θελήματι καὶ μία ἐνέργεια δοξασμένη, διὰ τοῦτο ἡ φύσις μία, καὶ τούτων καὶ ἡ θέλησις καὶ ἡ ἐνέργεια μία εἶναι.
56. Εἰπέ μοι, διατί ἡ Τριὰς ὀνομάζεται Τριάς;
Ἡ Ἁγία Τριὰς ὀνομάζεται Τριάς, διότι εἶναι τρία πρόσωπα, ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός, καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα.
57. Εἰπέ μοι, πῶς ἐκ τοῦ πυρὸς νοήσω ὅτι ἡ Τριάς, ὀνομάζεται Τριάς;
Ἐκ τοῦ πυρὸς νοήσεις τὴν ὑπόστασιν τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος Πατρός, Υἱοῦ καὶ Ἁγίου Πνεύματος ὡς ἑξῆς: Ἰδοὺ τὸ πῦρ εἶναι ἕνα, ἀλλὰ εἶναι τρισυπόστατον· διότι αὐτὸ τὸ πῦρ εἶναι ἕνα πρόσωπον· καὶ τὸ καυστικὸν αὐτοῦ ἄλλο πρόσωπον· καὶ τὸ φωτιστικὸν ἄλλο πρόσωπον· καὶ εἶναι ἡ μία φύσις τοῦ πυρός, καὶ οὐχὶ τρεῖς. Ὁμοίως καὶ ἐπὶ τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ εἶναι τὸ πῦρ, καὶ ὁ Υἱὸς τὸ καυστικόν, καὶ τὸ φωτιστικὸν εἶναι τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον.
58. Εἰπέ μοι, διατί ἡ Τριὰς ὀνομάζεται μονάς;
Ἡ Ἁγία Τριὰς ὀνομάζεται Μονάς, διότι τὰ τρία πρόσωπα, ἤτοι ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, ἔχουσι μίαν οὐσίαν.
59. Εἰπέ μοι, πῶς ἐκ τοῦ πυρὸς νοήσω, ὅτι ἡ Τριὰς ὀνομάζεται Μονάς;
Ἐκ τοῦ πυρὸς νοήσεις τὴν ἑνότητα τῶν τριῶν προσώπων, Πατρός, Υἱοῦ καὶ Ἁγίου Πνεύματος ὡς ἑξῆς· καθὼς τὰ τρία πρόσωπα τοῦ πυρός, τὸ πῦρ, τὸ καυστικόν, καὶ τὸ φωτιστικόν, λέγομεν ἕνα πῦρ, καὶ οὐχὶ τρία, οὕτω καὶ ἐπὶ Θεοῦ, τὰ τρία πρόσωπα ἕνα Θεὸν λέγομεν, καὶ οὐχὶ τρεῖς. Καὶ καθὼς δὲν δύναται νὰ χωρισθεῖ τὸ πῦρ ἀπὸ τὸ καυστικὸν καὶ φωτιστικόν, τοιουτοτρόπως δὲν δύναται νὰ χωρίσει τὶς τὸν Πατέρα ἀπὸ τὸν Υἱὸν καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα.
60. Εἰπέ μοι, διατί ἡ Τριὰς λέγεται Τριάς;
Ἡ Ἁγία Τριὰς λέγεται Τριὰς κατὰ τὰς ὑποστάσεις, ἤτοι διὰ τὰ τρία πρόσωπα, Πατρός, Υἱοῦ καὶ Ἁγίου Πνεύματος.
61. Εἰπέ μοι, πῶς νοήσω ἐκ τοῦ ἀνθρώπου, ὅτι ἡ Τριὰς λέγεται κατὰ τὰς ὑποστάσεις Τριάς;
Ἐκ τοῦ ἀνθρώπου νοήσεις τὰς τρεῖς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἤτοι τοῦ Πατρός, Υἱοῦ καὶ Ἁγίου Πνεύματος ὡς ἑξῆς: ὡσὰν νὰ εἰπεῖς τρεῖς ἄνθρωποι ὅπου ἔχουσι τρία πρόσωπα καὶ μίαν φύσιν μόνον εἰς αὐτὸ ὅμοιοι, εἰς τὰ ἄλλα οὐδὲ ποσῶς· διότι οἱ τρεῖς ἄνθρωποι καθένας ἔχει καὶ θέλημα χωριστό, καὶ ἄλλα ἰδιώματα ἔχει ὁ καθείς. Τῶν δὲ τριῶν προσώπων Πατρός, Υἱοῦ καὶ Ἁγίου Πνεύματος κοινόν ἐστι ἡ Θεότης· καὶ μία Αὐτῶν ἡ φύσις, ἤτοι μία οὐσία, μία δόξα μία βασιλεία, μία δύναμις, καὶ μία ἐξουσία.
62. Εἰπέ μοι, διατί ἡ Μονὰς ὀνομάζεται Τριάς;
Ἡ Μονὰς ὀνομάζεται Ἁγία Τριάς, διὰ τὴν τρισυπόστατον τελειότητα τῶν τριῶν προσώπων, διαιρουμένη μόνον ταῖς ἰδιότησιν. Μονὰς δέ, διὰ τὴν φυσικὴν ἑνότητα καὶ κυριότητα, ἑνιζομένη τῇ Θεότητι, καὶ μὴ μεριζομένη τῇ ἀϊδιότητι.
63. Εἰπέ μοι, τί καλεῖται Τριάς;
Ἁγία Τριὰς καλεῖται τρία ὄντα, καὶ μία Αὐτῆς ἡ συμφωνία· μιὰ Θεότης τῆς αὐτῆς οὐσίας ὅμοια ἐξ ὁμοίου ἰσότητι Χάριτος Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ Ἁγίου Πνεύματος.
64. Εἰπέ μοι, πόσα ὀνόματα ἔχει ὁ Πατήρ;
Ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ἔχει δυὸ ὀνόματα λέγεται καὶ Πατήρ, καὶ Προβολεὺς ἤτοι Ἐκπορευτής.
65. Εἰπέ μοι, πόσα ὀνόματα ἔχει ὁ Υἱός;
Ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ Πατρὸς ἔχει δυὸ ὀνόματα, λέγεται Λόγος καὶ Υἱός.
66. Εἰπέ μοι, πόσα ὀνόματα ἔχει τὸ θεῖον Πνεῦμα;
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον ἔχει δυὸ ὀνόματα· λέγεται Πνεῦμα καὶ Πρόβλημα.
67. Εἰπέ μοι, ὁ Πατὴρ πρὸς τὸν Υἱὸν πῶς λέγεται;
Ὁ Πατὴρ καὶ Θεὸς πρὸς τὸν Υἱὸν λέγεται Πατήρ, ὅτι αὐτὸν γεννᾷ.
68. Εἰπέ μοι, ὁ Θεὸς πρὸς τὸ Πρόβλημα πῶς λέγεται;
Ὁ Πατὴρ καὶ Θεὸς πρὸς τὸ Πρόβλημα λέγεται Προβολεύς, ὅτι Αὐτὸ προβάλλει, ἤτοι ἐκπορεύει.
69. Εἰπέ μοι, ὁ Υἱὸς πρὸς τὸν Πατέρα πῶς λέγεται;
Ὁ Υἱὸς πρὸς τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα λέγεται Υἱός, ὅτι τοῦ Πατρὸς εἶναι Υἱός.
70. Εἰπέ μοι, ὁ Υἱὸς πρὸς τὸ Πνεῦμα πῶς λέγεται;
Ὁ Υἱὸς πρὸς τὸ Πνεῦμα λέγεται Λόγος, ὅτι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι Λόγος.
71. Εἰπέ μοι, τὸ Πνεῦμα πρὸς τὸν Λόγον πῶς λέγεται;
Τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον πρὸς τὸν Θεὸν Λόγον λέγεται Πνεῦμα, πρὸς δὲ τὸν Προβολέα λέγεται Πρόβλημα.
72. Εἰπέ μοι, διατί ὁ Πατὴρ πρὸς τὸν Υἱὸν Πατὴρ ἐκλήθη;
Ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ πρὸς τὸν Υἱὸν Πατὴρ ἐκλήθη, διότι πρὸ τῶν αἰώνων ἐξ Αὐτοῦ τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς ἐγεννήθη.
73. Εἰπέ μοι, διατί ὁ Υἱὸς ἐκλήθη Υἱός;
Ὁ Υἱὸς καὶ Θεὸς διὰ τὸν γεννήσαντα Αὐτὸν Πατέρα ἐκλήθη Υἱός, διότι πρὸ τῶν αἰώνων ἐξ Αὐτοῦ τοῦ Πατρὸς ἀϊδίως ἐγεννήθη, ἀλλ᾿ ἄνευ Μητρός.
74. Εἰπέ μοι, διατί ὁ Πατὴρ πρὸς τὸ Πνεῦμα Προβολεὺς ἐκλήθη;
Ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ πρὸς τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἐκλήθη Προβολεὺς ἐπαιξίως, διότι προβάλλει τὸ θεῖον Πνεῦμα ἐξ αὐτοῦ προαιωνίως.
75. Εἰπέ μοι, διατί τὸ Πνεῦμα Πρόβλημα ἐκλήθη;
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα πρὸς τὸν Αὐτοῦ Προβολέα Πρόβλημα ἐκλήθη καὶ ὄχι γέννημα, διότι Αὐτὸ τὸ προβάλλει ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ἀϊδίως καὶ Πρόβλημα λέγεται ἐπαξίως.
76. Εἰπέ μοι, διατί ὁ Πατὴρ ἔχει δυὸ ὀνόματα;
Ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ἔχει δυὸ ὀνόματα, διότι λέγεται Πατὴρ καὶ Προβολεὺς ὁμοίως διότι τὸν Υἱὸν γεννᾷ ὡς ρίζα καὶ πηγή, καὶ προβάλλει τὸ Ἅγιον Πνεῦμα γνησίως.
77. Εἰπέ μοι, διατί ὁ Υἱὸς καὶ Θεὸς ἔχει δυὸ ὀνόματα;
Ὁ Υἱὸς λέγεται Υἱὸς καὶ Λόγος, διότι γεννᾶται ἐκ τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ Θείου Πνεύματος εἶναι Λόγος.
78. Εἰπέ μοι, διατί τὸ Πνεῦμα ἔχει δυὸ ὀνόματα;
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα λέγεται Πνεῦμα καὶ Πρόβλημα, διότι εἶναι πρόβλημα τοῦ Θεοῦ Πατρὸς ὁμοούσιον καὶ θεῖον.
79. Εἰπέ μοι, διατί τὸ Πνεῦμα λέγεται ὅτι ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται;
Τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον λέγεται, ὅτι ἐκ τοῦ Θεοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται, διότι ἐκπόρευμα εἶναι τοῦ πέμπτοντος Πατρός, φέροντος Υἱοῦ.
80. Εἰπέ μοι διατί ὁ Υἱὸς λέγεται Λόγος;
Ὁ Υἱὸς καὶ Θεὸς λέγεται πρὸς τὸ Πνεῦμα Λόγος, διότι ἔτσι μᾶς ἐθεολόγησεν ὁ μέγας Θεολόγος.
81. Εἰπέ μοι διατί λέγεται τὸ Θεῖον Πνεῦμα, Πνεῦμα Θεοῦ;
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα πρὸς τὸν Υἱὸν λέγεται Πνεῦμα οἰκεῖον, ὁμοούσιον, σύνθρονον, ὁμότιμον καὶ Θεῖον.
82. Εἰπέ μοι ποῖον εἶναι τὸ Πνεῦμα;
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι Θεὸς καὶ ἡ ζωὴ ἐν πάσῃ τῇ κτίσει, διὰ τοῦ ὁποίου τὰ πάντα ζοῦν καὶ κινοῦνται. Καὶ λέγεται Πνεῦμα παρὰ τὸ πᾶν νεῦμα ὀξέως ἐπινοεῖν, ἤτοι πᾶσα νεύσις συντόμως δι᾿ Αὐτοῦ ἐπινοεῖται.
83. Εἰπέ μοι ποῖος εἶναι ὁ Πατήρ;
Οἶος εἶναι ὁ Θεὸς καὶ Πατήρ, τοιοῦτος εἶναι ὁ Υἱός, τοιοῦτον καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, καὶ διὰ τοῦτο ἕνας Θεὸς τρισυπόστατος λέγεται.
84. Εἰπέ μοι ποῖος εἶναι ὁ Υἱός;
Ὁ Υἱὸς εἶναι καὶ λέγεται καὶ παρὰ τὸ οἶος· δηλαδὴ ὁ ὁποῖος καὶ ὅμοιος, ἤτοι οἶος ὁ Πατήρ, τοιοῦτος καὶ ὁ Υἱός, καὶ μόνον ἡ τροπὴ τοῦ Ο εἰς Υ οἶος = Υἱός· ὅμοιος ὁ Υἱὸς τῷ Θεῷ καὶ Πατρί.
85. Εἰπέ μοι ἐκ τοῦ ἡλίου πῶς νοήσω ὅτι ὁ Πατὴρ γεννᾷ;
Ἐκ τοῦ ἡλίου νοήσεις ὡς ἑξῆς: Ὥσπερ ὁ ἥλιος γεννᾷ τὴν ἀκτῖνα καὶ ἐκπορεύει τὸ φῶς, οὕτω καὶ ὁ Θεὸς καὶ Πατήρ, γεννᾷ τὸν Υἱὸν καὶ ἐκπορεύει τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον.
86. Εἰπέ μοι, ποία εἶναι τὰ προσωπικὰ ἰδιώματα τοῦ Θεοῦ;
Τὰ προσωπικὰ ἰδιώματα εἰς τὰ Θεῖα, εἶναι ἐκεῖνα μὲ τὰ ὁποῖα τὰ πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος διαιροῦνται πρὸς ἄλληλα, ὥστε ὅπου τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ Πατρός, δὲν εἶναι πρόσωπον τοῦ Υἱοῦ· διότι ὁ Πατὴρ δὲν εἶναι γεννητὸς ἀπό τινος, μὰ ὁ Υἱὸς εἶναι γεγεννημένος ἀπὸ τὸν Πατέρα κατὰ φύσιν πρὸ τῶν αἰώνων.
87. Εἰπέ μοι, ποῖον εἶναι τὸ προσωπικὸν ἰδίωμα τοῦ Πατρός;
Τὸ προσωπικὸν ἰδίωμα τοῦ Πατρὸς εἶναι τοῦτο: ἤτοι τὸ νὰ εἶναι ἀγέννητος· καὶ τοῦ Υἱοῦ νὰ εἶναι γεννητὸς καὶ τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου, τὸ νὰ εἶναι ἐκπορευτόν.
88. Εἰπέ μοι, τὸ δεύτερον ἰδίωμα τοῦ Υἱοῦ;
Τὸ δεύτερον προσωπικὸν ἰδίωμα τοῦ Υἱοῦ καὶ Θεοῦ εἶναι, ἡ ἔνσαρκος πᾶσα οἰκονομία, τὴν ὁποίαν δὲν ἀνείληψε μήτε ὁ Πατήρ, μήτε τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον.
89. Εἰπέ μοι τί περισσότερον τοῦ Υἱοῦ ἔχει ὁ Πατήρ;
Πάντα ἐξ ἴσου ἔχει ὁ Πατήρ, καὶ ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, πλὴν τῶν ἰδίων αὐτῶν. Ἴδιον τοῦ μὲν Πατρός, τὸ ἀγέννητόν· τοῦ δὲ Υἱοῦ, τὸ γεννητόν· τοῦ δὲ Ἁγίου Πνεύματος, τὸ ἐκπορευτόν.
90. Εἰπέ μοι ποῖα διαιροῦν τὰ Θεῖα πρόσωπα;
Τὸ Πατήρ, τὸ ἀγέννητον, καὶ τὸ γεννητόν, καὶ τὸ ἐκπορευτὸν διαιρεῖ τὰ πρόσωπα ἐν τοῖς θείοις, μὰ ὄχι καὶ τὴν οὐσίαν ἡ ὁποία ποτὲ δὲν διαιρεῖται εἰς ἑαυτήν. Τὸ ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ πρόσωπον δὲν ἠμπορεῖ νὰ εἶναι γεννητοῦ μαζὶ καὶ ἀγεννήτου.
91. Εἰπέ μοι τί πρέπει περὶ Θεοῦ νὰ προσδέχωμαι;
Ἐν εὐθύτητι καρδίας ἀπεριέργως προδέχου, ὅτι ὁ Θεὸς καὶ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, κατὰ πάντα εἶναι ἵσα πλὴν τῆς ἀγεννησίας, τῆς γεννήσεως καὶ τῆς ἐκπορεύσεως. Ἴδιον τοῦ Πατρὸς εἶναι ἡ ἀγεννησία, Υἱοῦ δὲ ἡ γέννησις· Πνεύματος δὲ ἡ ἐκπόρευσις. Καταλαβεῖν.